09 października 2023

Recenzja książki „Rozmowy o wychowaniu w szacunku. Nastolatki”

„Zapomniał wół, jak cielęciem był”, czyli świat nastolatków oczami dorosłych

Profesjonalistki, mamy, edukatorki – Patrycja Frania, Katarzyna Kowalska-Bębas oraz Agata Frońska zebrały i spisały rozmowy ze specjalistami, m.in. z obszaru socjologii, psychologii czy seksuologii, na temat problemów z jakimi współcześnie borykają się młodzi ludzie, szczególnie w wieku nastoletnim – czyli już nie dzieci, ale jeszcze nie dorośli, o czym zdarza nam się zapominać. Ogólnie często popełniamy błąd, że patrzymy na innych przez swój pryzmat – wiedzę, czy doświadczenie – zapominając, że po drugiej stronie jest zupełnie odrębna osoba. Dodatkowo, gdy naprzeciwko nas znajdzie się dziecko, czy nastolatek, to pamiętajmy, że nie mają oni jeszcze takich kompetencji jak osoba dorosła, zarówno pod kątem biologii, jak i doświadczenia społecznego.

„Hej, dorosły, rodzicu, nauczycielu, jeżeli jesteś w relacji z nastolatkiem i coś się dzieje, i próbujesz zmienić to nastoletnie dziecko, to tak naprawdę lepiej, żebyś zaczął od przyjrzenia się sobie i zrozumienia szerszego kontekstu, abyś mógł spojrzeć na tego nastolatka z pewnym dystansem.”

Co ich fascynuje, przeraża, dręczy i męczy?

Dzięki staraniom autorek oraz Wydawnictwu Mamania trafia w nasze ręce książka, pt.: „Rozmowy o wychowaniu w szacunku. Nastolatki”. Lektura ma dosłownie postać wywiadów, w których poruszane są następujące tematy:

  1. Dorastanie w społeczeństwie sieciowym – Łukasz Srokowski
  2. Nastolatki – kiedy kończy się wychowanie – Anna Kasprzycka
  3. Spokojnie i rzeczowo o uzależnieniach – Katarzyna Panejko-Wanat
  4. Tajemnica mózgu nastolatka – Marek Kaczmarzyk
  5. Stres w życiu nastolatka – Jowita Wowczak
  6. Seksualność nastolatków – Katarzyna Gałązka
  7. Jak rozpoznać depresję, jak pomóc – Patrycja Frania

Pamiętajmy, że ww. rozmowy o najważniejszych aspektach dorastających ludzi, nie wyczerpują całej poruszonej tematyki, są raczej przyczynkiem do dalszej pracy i poszerzania horyzontów. W niektórych rozmowach, autorzy polecają nawet dodatkowe konkretne lektury, które będą idealnym uzupełnieniem spisanych rozważań. Do moich ulubionych rozdziałów zaliczam m.in. rozmowę o biologii mózgu nastolatków. Poniżej kilka ciekawych cytatów z tego fragmentu.

„Musimy pamiętać, że genów nie traktuje się już jak planu domu, ale jak bardzo skomplikowany przepis kulinarny. Mówiąc „program”, mam na myśli biologiczne podłoże, na którym potem środowisko, w tym to wychowawcze i edukacyjne, buduje.”

„Najczęściej dołek kompetencyjny pojawia się około trzynastego roku życia… to oczywiście nieformalne określenie. Jest to taki bardzo wyraźny spadek kompetencji w różnych zakresach.”

„Jeżeli zależy nam na jakimś zachowaniu nastolatka – np. na tym, żeby przeczytał książki, chodził po górach, uprawiał sport, dbał o siebie, o porządek wokół itd. – to musimy sprowokować takie warunki, w których ten młody człowiek będzie powtarzał te czynności. Byle nie pod przymusem.”

„My się samonagradzamy za sukcesy. Nam nie potrzeba nic z zewnątrz.”

„Warto pamiętać, że jak się ma w domu nastolatka, to tak naprawdę ma się dwie istoty: Jekylla i Hyde’a. Mamy nastolatka na zimno – kiedy jest spokojny, kiedy jego układ limbiczny, czyli ten związany z emocjami, jest na stosunkowo niskich obrotach, wtedy jego zdestabilizowana, ale jednak istniejąca korą przedczołowa z grubsza daje mu szansę na racjonalne, spokojne, świadome, konsekwentne działania…. Oni w znacznie mniejszym stopniu panują nad tym, co mówią i robią w przypadku pobudzenia emocjonalnego.”

Cieszę się, że pojawił się również ważny temat o ich seksualności, bo wiele wyjaśnia z tego, co nadal dla wielu jest niezrozumiałe, jak podstawowe twierdzenie, że: „Jesteśmy seksualni, bo mamy ciało, płeć i relacje.”

Autorzy podkreślają, że tematy związane z seksualnością przez lata stanowiły tabu i chociaż wiele się zmieniło, wiele rzeczy widzimy raczej jako spektrum lub kontinuum, a nie zero-jedynkowo, to nadal jest jeden z trudniejszych tematów zarówno dla młodych ludzi, jak i ich rodziców.

„Bycie w mniejszości jest dodatkowym obciążeniem i ono bardzo konkretnie przekłada się na zdrowie fizyczne i psychiczne.

„Teraz rodzice więcej wiedzą o świecie dzieci i można to potraktować jako zaproszenie do relacji i do zmiany. Ale to swoje waży… to, że rodzicom jest w kwestii tożsamości dzieci trudno, to nie jest „wina” dzieci. To raczej kwestia sztywności społeczeństwa.”

„Drogi rodzicu, jeśli jest ci trudno, czy to z tożsamością dziecka, czy z jego orientacją, czy jakimkolwiek aspektem queerowości tego świata, to pogadaj z innymi dorosłymi. Szukaj dla siebie wsparcia. Trudności, wątpliwości są zupełnie normalne. Istnieją grupy wsparcia dla rodziców, gdzie można dzielić się radością, smutkiem, wątpliwościami.”

Wyjątkową rozmową jest również ta o niebezpieczeństwach w społeczeństwie sieciowym, szczególnie w świetle ostatnich wydarzeń z internetowymi idolami nastolatków, którzy wykorzystali m.in. swój status, wiek i doświadczenie, aby czerpać różne korzyści kosztem młodych osób.

Bardzo żałuję, że gdy byłam nastolatką, takich książek nie było, a na pewno nie były dostępne moim rodzicom. Przeszłości nie zmienimy, ale możemy zadbać o to, co tu i teraz, korzystając z edukujących treści, szczególnie podanych w tak nieprzestraszający i nieskomplikowany sposób.

„Czy zakazy, krytyka, zawstydzanie pomagają? Nie. Pomagają wsparcie, bycie w kontakcie, relacji, komunikacja, dawanie wiedzy… warto pamiętać, że to nie nasze życie, że dziecko to drugi, osobny człowiek. I podejmie własne decyzje.”

Nastolatki mają głos

Ostatnia część to oddanie głosu młodym ludziom, którzy dzielą się z nami swoją bezpośrednią perspektywą, bez ogródek i filtrów. Myślę, że ich słowa poruszą wielu dorosłych, a część z nich mocno zdenerwują, bo są jak włożenie kija w mrowisko utartych frazesów. Mnie zaskoczyła ich dojrzałość (uczmy się od dzieciaków słuchania, bez przerywania i narzucania własnego zdania) i przenikliwość pomimo młodego wieku, a także bardzo namacalna zmiana postrzegania świata, która różni jedenastolatka od siedemnastolatki. Niby kilka lat różnicy, a spojrzenie na świat i jego problemy diametralnie różne.

„Jak powinno się słuchać?

Z szacunkiem dla tej drugiej osoby. Dać jej dokończyć i nie przerywać, co ma do powiedzenia, bo może to być coś ważnego. Co może zmienić zupełnie twoje podejście do jakiegoś tematu, zmienić to, jak ty patrzysz.”

Aleksy, jedenastolatek

„Nadal uważacie, że demokracja, czyli to, o co właściwie walczyli wasi rodzice, jest dobrym systemem?

Według mnie demokracja w obecnym społeczeństwie jest bez sensu. Bo większość stanowią osoby o słabym poziomie wykształcenia. Które są łatwe do manipulacji przez media i to jest wykorzystywane. Jeśli byłaby zmiana na poziomie edukacji, więcej osób miałoby porządną wiedzę, to wtedy demokracja miałaby sens. Ale w społeczeństwie, gdzie większość osób jest źle wykształcona lub biedna, to demokracja nie ma sensu. Bo te osoby nie mają pojęcia, co robią.”

Zuza, siedemnastolatka

Lektura nie tylko dla rodziców

Książkę uznaję jako must-have na półce każdego rodzica, którego dzieci wkraczają w wiek nastoletni, aby był merytorycznie przygotowany na młodzieńczy rollercoaster, który często bardzo przeraża dorosłych, a co dopiero młode osoby, które doświadczają go na własnej skórze.

„Zachęcam rodziców, by pamiętali, że okres nastoletniości to okres wielkiej przebudowy ciała, mózgu, emocjonalności – generalna przebudowa i w jakimś sensie kryzys. I to jest czas, kiedy dzieciaki mają za zadanie poszukiwać siebie. To jest czas kiedy mogą nie wiedzieć. Mogą zmieniać zdanie.”

Nawet jeśli nie jesteś rodzicem, to warto sobie odbyć taką sentymentalną podróż w przeszłość, aby jeszcze lepiej rozumieć, otaczający nas obecnie świat i młodych ludzi, którzy z tą rzeczywistością muszą zacząć się mierzyć.

I na koniec słowa pamiętnego Jespera Juula: „to, co wychowuje nasze dzieci, to to, kim jesteśmy i jak żyjemy, a nie to, co mówimy w naszych edukacyjnych przemowach.”

Bądźmy więc dla młodych ludzi dobrym, zdrowym i inspirującym wzorem do naśladowania.


Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *